Ελάχιστα θηλαστικά έχουν περίοδο: ο άνθρωπος, οι πίθηκοι, μια νυχτερίδα και ένα ποντίκι ελέφαντας. Η περίοδος αφορά την απόρριψη του μη γονιμοποιημένου ωαρίου μέσω ροής αίματος στον κόλπο.
Στα περισσότερα θηλαστικά το μη γονιμοποιημένο ωάριο και η επένδυση της μήτρας (ενδομήτριο), όπου επικάθεται περιμένοντας να γονιμοποιηθεί, απορροφούνται από το σώμα.
Στους ανθρώπους όμως το ενδομήτριο αποβάλλεται μια και το πάχος του αυξάνεται συνεχώς μέχρι να φτάσει η γυναίκα τη πιο γόνιμη ηλικία και όσο αυτό γίνεται τόσο πιο δύσκολο είναι για το ωάριο να αγκιστρωθεί εκεί. Μια θεωρία για αυτό το γεγονός είναι ότι η φύση επιλέγει τα πιο δυνατά ωάρια για γονιμοποίηση.
Οι πόνοι και οι κράμπες τις περιόδου, αλλά και τα άλλα συμπτώματα τα οποία μπορεί να συνοδεύουν την περίοδο, οφείλονται στη διαδικασία αποβολής του ενδομητρίου από τον οργανισμό της γυναίκας μέσω συσπάσεων. Ακραία και έντονα συμπτώματα πριν και την κατά διάρκεια της περιόδου εμφανίζονται σε ένα μικρό ποσοστό γυναικών με τη μορφή του προεμμηνορροϊκού συνδρόμου και της ακόμα πιο έντονης διαταραχής και συνήθως οφείλονται σε προβλήματα στα γονίδια και συνήθως είναι κληρονομικά.
Η περίοδος κρατάει μεταξύ τριών και πέντε ημερών και συμβαίνει κάθε 28 ημέρες και ένας παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει αυτή τη λειτουργία είναι οι γυναικείες ορμόνες αλλά και τα αντισυλληπτικά χάπια. Περίπου το μέσο του κύκλου συμβαίνει η ωορρηξία και είναι η καλύτερη στιγμή για τη γονιμοποίηση του ωαρίου.
Η περίοδος συνδέεται με την αναπαραγωγική λειτουργία της γυναίκας η οποία σταματάει μεταξύ 45 και 55 ετών αλλά μπορεί να σταματήσει και νωρίτερα (εμμηνόπαυση) από διάφορους εξωγενείς λόγους, όπως για παράδειγμα ο υποσιτισμός, ενώ η περίοδος μπορεί να σταματήσει τεχνητά και προσωρινά πάλι με χρήση συγκεκριμένων ορμονικών αντισυλληπτικών.
Η αιτία της εμμηνόπαυσης δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόμα και σήμερα αν και οι επιστήμονες εκτιμούν ότι πάλι πρόκειται για μια φυσική επιλογή έτσι ώστε να μειωθεί ο ανταγωνισμός για την πρόσβαση σε τροφές, φροντίδα κλπ. μεταξύ κόρης και μητέρας. Οι εξελικτικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι αν η μητέρα και η κόρη έμεναν έγκυες ταυτόχρονα δεν θα υπήρχε η αναγκαία τροφή για να ζήσουν ενώ οι μεγαλύτερες γυναίκες παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον στο να μεγαλώσουν και να φροντίσουν τα παιδιά άλλων γυναικών στην ομάδα σε σύγκριση με τις μικρότερες γυναίκες.